Michał Zembrzuski
Od zmysłu wspólnego do pamięci i przypominania. Koncepcja zmysłów wewnętrznych w teorii poznania św. Tomasza z Akwinu
Warszawa 2015
sugerowana cena detaliczna: 34,50 zł
ISBN: 978-83-938107-1-0 | stron: 324 | oprawa: miękka
Jak działa umysł? Jakimi wewnętrznymi zmysłami i w jaki sposób się posługuje. Odwołując się do bogatej tradycji, problemami tymi zajął się również tytan intelektualny XIII wieku – św. Tomasz z Akwinu. Na jakim gruncie pracował, jak później interpretowano jego rozwiązania, jak rozwijała się jego koncepcja zmysłów wewnętrznych oraz jakie są jej metafizyczne i teoriopoznawcze konsekwencje, szczegółowo omawia w tej książce Michał Zembrzuski.
Natura ludzka była w filozofii średniowiecznej jednym z najczęściej poruszanych i najbardziej kontrowersyjnych tematów. Mieściły się tu tak istotne zagadnienia jak: natura duszy i jej relacja do ciała, uzasadnienie jej nieśmiertelności, funkcjonowanie intelektu, znaczenie uczuć, ograniczenie ludzkiej wolności, zależność ludzkiego działania od łaski i oświecenia. Równie ważne były próby wyjaśnienia współdziałania zmysłów i intelektu w procesie poznania, a w ich ramach – zagadnienie zmysłów wewnętrznych.
„Rola zmysłów wewnętrznych, szczególnie władzy osądu myślowego, w psychice człowieka powinna się doczekać gruntownego opracowania, co będzie niewątpliwie bardzo ważne zarówno dla teorii poznania, jak i dla metafizyki i antropologii” – stwierdził kiedyś wybitny polski historyk filozofii Stefan Swieżawski. Wskazówka ta stała się przyczyną podjęcia badań nad zagadnieniem zmysłów wewnętrznych w dziełach św. Tomasza z Akwinu. Niniejsza książka jest owocem próby sprostania temu zadaniu.
Akwinata do zmysłów wewnętrznych zalicza zmysł wspólny, wyobraźnię, władzę osądu myślowego (rozum szczegółowy) oraz pamięć z przypominaniem. Rozumienie tych zdolności u tego średniowiecznego myśliciela jest ciekawą propozycją zarówno dla historyków filozofii, jak i osób zajmujących się teorią poznania, w tym problematyką umysłu.
Spis treści
Wstęp
1. Uzasadnienie tematu
2. Uwagi o stanie badań
3. Struktura i metoda
4. Podjęte zadania i cele
Rozdział I. Źródła Tomaszowej koncepcji poznania przez zmysły wewnętrzne
1. Tradycja platońska
2. Tradycja arystotelesowska
3. Podsumowanie rozdziału pierwszego
Rozdział II. Propozycje współczesnych interpretacji Tomaszowej koncepcji zmysłów wewnętrznych
1. Zmysły wewnętrzne w całościowym ujęciu historii problemu (H.A. Wolfson)
2. Zmysły wewnętrzne jako transformacja paradygmatu filozofii arabskiej (D.L. Black)
3. Zmysły wewnętrzne jako wyraz epistemologii zmysłowości (G.P. Klubertanz)
4. Ujęcie zmysłów wewnętrznych w perspektywie „syntezy arystotelesowsko-tomistycznej” (D. Mercier)
5. Zmysły wewnętrzne jako powrót do koncepcji teoriopoznawczych Arystotelesa (P. Siwek)
6. Zmysły wewnętrzne w konfrontacji z epistemologią i psychologią współczesną. Szczególna rola vis cogitativa w poznawaniu istnienia (M.A. Krąpiec)
7. Zmysły wewnętrzne w perspektywie poznania niewyraźnego i wyraźnego (M. Gogacz)
8. Podsumowanie rozdziału drugiego
Rozdział III. Rozwój koncepcji zmysłów wewnętrznych w dziełach św. Tomasza z Akwinu
1. Wyrażenie praktyczności działania zmysłów wewnętrznych w Scriptum super libros Sententiarum
2. Dyskusja z ujęciem zmysłów wewnętrznych w filozofii arabskiej w Summa contra gentiles
3. Doprecyzowanie przedmiotów poszczególnych zmysłów wewnętrznych w Sententia libri De anima
4. Właściwy wykład problemu zmysłów wewnętrznych w Summa theologiae – pars prima
5. Opozycja wobec augustyńskiego utożsamienia duszy i jej władz w Quaestio disputata de anima
6. Podsumowanie rozdziału trzeciego
Rozdział IV. Metafizyczne ujęcie zmysłów wewnętrznych
1. Przyczyna zmysłów wewnętrznych – ujęcie od strony podmiotu władz poznawczych
2. Przedmioty poszczególnych zmysłów wewnętrznych
3. Akty poszczególnych zmysłów wewnętrznych
4. Podsumowanie rozdziału czwartego
Rozdział V. Teoriopoznawcza perspektywa działania zmysłów wewnętrznych
1. Udział zmysłów wewnętrznych w powstawaniu form (species) poznawczych
2. Sprawności zmysłów wewnętrznych
3. Obiektywność poznania przez zmysły wewnętrzne
4. Podsumowanie rozdziału piątego
Zakończenie
Bibliografia